شرایط کار و تامینات اجتماعی

نویسنده: عزت الله نجفی، اسدالله مرادی

  مقدمه

کار و تلاش به منظور کسب منافع اقتصادی ار ابتدا تاریخ بشر وجود داشته است ولی کار برای دیگران بعد ها رایج شده و در جامعه مدرن شکل پیچیده را به خود گرفته است. با زیاد شدن کار برای دیگران در جهان یک سلسله قواعد و  مقررات در کشورها به وجود امد که روابط بین کارگر و کار فرما مشخص میکند. اساساً کارگر برای تامین احتیاجات روزمره خود کار میکند، بناً زمانیکه کارگر برای  کا فرما قرار تعهد (قرارداد) کار مینماید، که این  تعهد کاری بین کارگر و کارفرما یک سلسله شرایط دارد، نخستین شرایط بین کار گرو کار فرما دست مزد میباشد که در زمان عقد قرارداد کار بین کارگر و کارفرما تعیین میشود بر علاوه دست مزد حق السعی نیز از شرایط است که  کارگر و کارفرما سر ان به توافق برسد. مدت کار، تعطیلات و مرخصی ها نیر از جمله شرایط است که با بین هم به توافق برسند و یا این رخصتی های که طبق قانون تنظیم میگردد هردو طرف ان را رعایت نماید. کارفرما با ید به اساس توافق دوطرف باید خدمات رفاهی و تامینات اجتماعی را برای کارگران فراهم نماید    

                                                                                                          فصل اول

تعهدات کارگر و کارفرما

در هر رابطه حقوقی طرفین و تکالیفی دارند و در رابطه کار نیز کار کار گر و کار فرما متقابلاً حقوق و وظایفی دارند که به لحاظ حمایتی بودن قانون حقوق کارگر و تکالیف کار فرما در قانون بر جسته تر ده است. این حقوق ناشی از قانون و قرار داد کار و پیمان های دسته جمعی کار و قراردادی های انفرادی و عرف رایج است.

تکالیف و تعهدات کارگر

برخی تکالیف خاص و برخی عمومی و کلی میباشد به طور کلی تعهدات کار گر عبارت از

1)   تبعیت: از اوامر کارفرما و نماینده او قرار در حدود مقررات و عرف کار گاه البته تخلف از قوانین امده و اخلاق حسنه مجاز نبوده و تبعیت نیز امر عرف است.

2)   معاشرت: در انجام کار با توجه به ویژگی خاص قرار داد کار که برمبنای شخصیت و توانائی کار گر بتنی میباشد قید مباشرت مفروض است مگر خلاف ان ثابت شود.

3)   رعایت دقت و صداقت و امانت در کار: در کار با توجه به این که کار گر و ادای کارفرما و اسراری وی را به اسم  امانت در اختیار دارد اگر با تعدی یا تفریط  خود سبب بروز خسارت شود از ان جا که به تصرف و امنی است ضامن هر گونه خسارت میباشد ولی اگر بدون قصور و تقصیر وی خسارتی به کار فرما وارد نماید مسئولیتی متوجه او نیست.

طبق قانون اساسی افغانستان کارکن به رعایت امورات دیل میباشد

1: لایحه وظایف 2:کار صادقانه و ثمر بخش 3:انضبات کاری 4: تعمیل به موقع اوامر و هدایت قانونی امرین ما فوق 5: ارتقای سطح بازدهی کار 6: بهبود کیفیت محصول 7: ضوابط تولیدی و تکنالوژی 8:قواعد تخنیک ایمینی وحفظ الصحه محیط کار 9: حفظ ملکیت و دارائی منقول وغیر اداره و استفاده معقول و اقتصادی از ان 10:

تکالیف و تعهدات کار فرما

مزد کارگر و ضوابط پرداخت ان:

حق السعی: حق السعی عبارت از است از کلیه در یافت های قانونی  کار گر به اعتبار قرارداد کار اعم از مزد یا حقوق کمک عائله مندی هزینه های مسکن خوار بار ریاب و ذهاب مزایای غیر نقدی پاداش افزایش تولید سود سالانه و نظریه ان ها در یافت  میکند.

شناسائی مزد: حتی در نظام برده داری مزد وجود داشته است ولی در حقوق مدنی فعلی و یژگی های خاصی داده که به انها میپردازیم.حقوق یا چتر حمایتی خود را از مزد حد اقلی را برای ان در نظر میگیرد و حد اقل معیشت شخص تامین و مزد معوق طلب و یژه تلقی شده و توقیف ان در شرایط خاص تبعیت نماید مزد پایه حقوق بوده و مبنای محاسبات مزایای و کشورها قانونی میباشد

 تعین مزد برای کارکنان دولتی و انعده موسسات مختلط که سهم سرمایه دولت بیشتر از 50٪ باشد از طریق وزارت های مالیه و کارو امور اجتماعی شهداو معلولین و کمسیون اصلاحات اداریو خدمات ملکی.

 تعین مزد برای کارکنان سازمانهای اجتماعی طبق اساسنامه سازمان مربوط برای کارکنان ادارات غیر دولتی، تشبثات خصوصی و مختلط و سارمانهای و موسسات  خارجی مقیم افغانستان به موافقه طرفین.( قانون کار افغانستان ماده62)

انواع مزد

مزد به معنی خاص: با توجه به توضیح فوق گاهی قانون گذار با بیان مزد مجموع  ومزایای ثابت را اراده میکند. بنا براین مزایا غیر ثابت و انگیزه و رفاهی خارج میشود پس  پاداش افزایش تولید و سود سالانه جز مزد نیست گاهی منظور افراد از این مفهوم مزد قابل بد=رداشت بیان است ولی در زمان اجرای اجکام قانونی فقط به حقوق و مزایای ثابت و مستمر مزد میگویند.

مزد معین عام: یعنی تمام در یافتی های کاری که گاهی مورد حمایت دولت میباشد.

مزد اجتماعی: مزایای است که بدون کار ما به ازای ان به کارگر تعلق  میگرد  مانند دست مزد ایام بیماری که گاهی داخل در حق ان اسمی بوده و پرداخت ان با کارفرما است و گاهی پرداخت ان با سازمان بیمه اجتماعی میباشد.

تعریف مزد: عبارت از جود نقدی یا غیر نقدی ویا مجموع انها که در مقابل انجام کار به کار گر پرداخت میشود. چنانچه مزد با ساغات انجام کار مرتبط باشد مزد ساعتی و در صورتی که به اساس میزان انجام کار و یا محصول تولید شده باشد مزد باید در فواصل زمانی مرتب  و در غیر تعطیل و ضمن ساعات کار به وجه نقدی رایج کشور و یا با توافق طرفین به وسیله چک عهده بانک و با رعایت شرایط زیر پرداخت شود.

مزد عبارت: از وجوهی است که در مقابل انجام کاربه کار کن پردخته میشود(قانون کارافغانستان(

 چنانچه بر اساس قرارداد یا عرف کار گاه مبلغ مزد به صورت روزانه یا ساعتی تعین شده باشد پرداخت ان باید پس از محاسبه در پایان روز یا هفته یا 15 روز بعد یکبار به نسبت ساعات کار ویا روز های کار کرد صورت گیرد.   درصورت که بر اساس قرارداد یا عرف کارگاه پرداخت مزد ماهانه باشد این پرداخت باید در اخر ماه صورت گیردد. مزد مزایا و حقوق باید بر اساس 31 روز محاسبه وبه کارگر پرداخت شود. حد اقل مزد کارگران باید به صورت نقدی پرداخت شود. پرداخت های غیر نقدی به هر صورت که در قرارداد هایش پیش بینی میشود به عنوان پرداختی تلقی میشود که اضافه بر حد اقل مزد است

اجزای مزد: عبارت از امتیازات پولی است که طور مستمر غرض انجام کار مشخص طبق احکام اسناد تقنیینی مربوط به کار کن پرداخت میشود             (قانون کار افغانستان ماده 3 فقره 9)

ضمایم مزد: عبارت از امتیازات پولی است که در مقاطع زمانی معی غزض انجام کار مشخص طبق احکام اسناد تقنینی مربوط به کار کن پرداخته میشود

نحوه پرداخت مزد

بر اساس قانون کار حد اقل دست مزد که برای کارگر و بدون توجه به جنسیت و عقاید شخصی برای مشاغل مختلف تعین میشود و بر مبنای نظام پرداخت میشود.

مزد بادر نظر داشت کمیت و کیفیت کار بست رتبه درجه یا  حرفه دوره کار امروزی و عملی و سایر شرایط مندرج اسناد تقنینی مرتبط بکار سنجش و به کار کن پرداخته میشود. تبعیض در پرداخت مزد جواز ندارد. حد اقل مزد از اندازه که دولت تعین نمده است کمتر بوده نمیتواند. (قانون کار افغانستان)

انواع نظام های رایج پرداخت مزد

1)   مزد ساعتی یا گاه مزد: در این روش ساعات حضوری ملاک پرداخت مزد است نه تولید بنا براین کار گر نیمه وقت یا پاره وقت به همان نسبت کمر در یافت میکند.

2)   کار مزدی:در این روش مزد کارگربه اساس میزان کاری که انجام دهد پرداخت میشود و ساعات کار ان تاثیر ندارد.

3)   کار مزدی ساعتی: در این روش بر اساس کار انجام شده در زمان مشخث پرداخت میگردد.

4)   مزد کار گرانی که نظر به طرز کار شان تمام یا قسمتی از مزد شان توسط مراجعین یا مشتریان تامین میشود. مانند کار گران باربری

5)   درهر حال پرداخت حد اقل دست مزد الزامی است به هز حال وجود پیش بینی شده مثل انعام خارج از مزد است که ممکن است راجع به ان توافق شده باشد حد اقل مزد باید وجه نقد باشد گرچه ممکن است مزایا به صورت کالا معرفی یا ترمیبی از هر دو باشد

مزد تشویقی: کارفرما به منظور تشویق مادی کارگر به کار گر مزد تشویقی هم میپردازد.

لوایح و قواعد نمو نوی مزد تشویقی وکارمزد از طرف وزارت کار و امور اجتماعی شهداو معلولین به همکاری گار فرمایان و موافقه و زارت مالیه ترتیب میگردد. ( قانون کار افغانستان ماده 65)

مزد اصافه کاری: کار فرما مکلف است در صورت که کارگر اصافه کار نماید مزد ان را پرداخت نماید.

مزد فی ساعت اصافه کاری نسبت به مزد ساعات عادی کار 25 فیصد و در روز های رخصتی 50فیصد بیشتر پرداخت میشود. ( قانون کار افغانستان ماده 65)

فصل دوم

مدت کار تعطیلات و مرخصی ها

مدت کار:

اصل کلی ساعات کاری 8 ساعت در روز است  و 44 ساعت در هفته است ولی به این قاعده استسنائات زیر وجود دارد

1)کار های سخت وزیان آور : کار گرانی  که به کار های اشتغال دارند که خستگی جسمی و روانی بیشتر نسبت به سایرین کارها به کارگر وارد میشود وبه موجب آین نامه مشخص شده است از دو ساعت در روز حد اکثر 36 ساعات در هفته برخوردار است

برای کار کنان که در کار های زیر زمینی کار ثقیل یا مضر صحت مشغول کار اند در هفته 30 ساعت است.برای زنان حامله در هفته 35 ساعت میباشد.  (قانون کار افغانستان ماده31 فقره2)

2)کارگر نوجوان:حد اکثر ساعات کاری کارگر نوجوان که بین سنین 15 الی 18 سال دارد ساعات مکتر از کار گران معمولی است البته ارجاع کار سخت و زیان آور و اضافه کاری وهمچنین کار در شب به کار نوجوانان ممنوع بوده و مسئولیت کیفری دارد نظز به قانون کار کشور ها.

برای نوجوانان بین سنین 15 الی 18 ساعات کاری در هفته 35 ساعت است(قانون کار افغانستان ماده 31)

3) کار آموز:کار آموری توام با کار مقررات کار مسیاشد بنابراین اگر کار آموز کارگر نوجوان بوده در ساعات کار و مقررات مربوط پیروی میکند

4) کار نوبتی: کار نوبتی کار است که در نوبت شب یعنی بین ساعات 22 تا 6 صبح و روز در حال گردش است وحتی ممکن است در هفته بیش از 44 ساعت شود ولی نباید در طول ماه از 176 ساعت تجاوز نکند و در حال کارگر از فوق العاده نوبت کاری بهرمند میشود و از ازجاع کار اضافی معاف میباشد.

طبق قانون کار افغاستان وقت کار در شب نسبت به وقت کار در روز یک ساعت کمتر میباشد شب به این منطور عبارت از یازده ساعت مسلسل است که از طرف وزارت کار و امور اجتماعی توسط قواعد نطم داخلی کار اداره تنظیم میگردد.  مزد کار شبانه برای کار کنان خدماتی 15 فیصد اصافه  بر مزد اصلی فی ساعت و برای کار کنان تولیدی 25 فیصد اضافه بر مزد اصلی فی ساعت پرداخت میشود.(ماده 33 قانون کار افغانستان)

آغاز و ختم کار نوبتی توسط لوایح نظم داخلی اداره تثبیت میگردد. در صورت تعدد کار نوبتی کار کنان در هفته تعویض میشود.توظیف کارکن در دو نوبت کا مسلسل جواز ندارد. در صورت که نووبت کار کا کن کاملا در شب یا در بخشی از شب واقع گردد مطابق حکم مندج ماده سی و سوم این قانون مستحق مزد اضافه بر مزد اصلی میباشد.( ماده 35 قانون کار افغانستان)

5)کار متناوب:کاری که به صورت بریده در طول روز انجام گردد کار متناوب است مانند کار گاه نانوائی که در روز سه وقت کارگر کار میکند کار اینها نباید در هفته از 48 ساعت تجاوز نماید.

6) اضافه کاری:ارجاع کار بیش از ساعات کاری قانونی کار حد اکثر تا 4 ساعت و مشروط به پرداخت 40 فیصد اضافه به کار گر با موافقت وی اجراشود.

وقت کار زمانی است که کارکن نیروی فزیکی یا فکری خود را به منظور انجام کار در اختیار اداره قرار میدهد. (قانون کار افغانستان ماده31 فقره1)

نطر به قانون کار افغانستان به عادی کار در طول هفته از 40 ساعت زیاد بوده نمیتواند. اداره میتواند به توتفق وزارت کار و امور اجتماعی شهداو معلولین با نظرداست خصوصیات کاری ساعات کاری را در روز های هفته مکتر یا بیشتر نماید مشروط بر اینکه مجموع ساعات کاری در هفته از 40 ساعت تجاور نکند.

تعطیلات:  

روز جمعه روز تعطیل اسمی هفتگی است بنا براین رد صورت کار اضافی کار گر در این روز از 40 فیصد فوق العاده بر خور دار شده و باید روز دیگر هفته به جای آن تعطیل شود در روابط با سایر تعطیلات اسمی به موجب قانون معین میشود. در بسیاری از کشور ها روز شنبه رخصتی میباشد.

طبق قانون کار افغانستان رخصتی های عمومی با مزد عبارت اند از

1-   روز اخیر هفته( جمعه)

2-   روز اول سال نو(روز نوروز)

3-   روز 28 اسد( استرداد استقلال کشور)

4-   روز هشت ثور( پیروزی انقلاب اسلامی)

5-   روز اول ماه مبارک رمضان

6-   ایام عید سعید فطر(3 روز)

7-   ایام عرفه و عید سعید اضحی (4 روز)

8-   روز دوازذهم ربیع الاول مولود پیغمبر بزرگ اسلام (ص)

9-   روز دهم محرم الحرام (روز عاشورا)

10-          روز 26 دلو (شکست و خروج ارتس اتحاد جماهر شوروی سوسیالستی سابق از افغانستان)

11-          سایر روز های که بنابر تجویز دولت جمهوری اسلامی افغانستان رخصتی عمومی تصویب و اعلان کردد

کار در روز های رخصتی عمومی بعد از موافقه کار کن و تائب اداره مربوط در موارد ذیل جواز دارد.

1-   اجرای کار در اداره دایما فعال که وقفه ان سبب عقب مانی کار . ایجاد مشکل در خدمت عامه کردد.

2-   اجرای کار مربوط به خدمات عامه

3-   اجرای کار تاخیر نا پذیر ترمیماتی عاجل بارگیری و تخلیه جلوگیری از حوادث غیر مترقبه.

4-   انجام سایر کار های مورد نیازمبرم اداره به تشخیص مسئول مربوط.

مرخصی ها:

مرخصی های استحقاقی: سالیانه کارگران دارائی مزخصی های است که مطابق قانون هر کشور نظیم میگردد.

رخصتی های سالانه ( تفریحی مریضی و ضروری ) شامل رخصتی های عمومی نبوده به اساس ضرورت  ودر خواست یا اطلاعیه کار کن از طرف اداره یا کار فرما قابل اجرا میباشد. ( ماده 42 قانون کار افغانستان)

رخصتی های ضروری: کار کن در هر سال مستحق ده رخصتی ضروری با مزد و سایر حقوق و امتیازات میباشد. رخصتی های ضروری بل ارسال اطلاعیه برای مدت 3 روز قابل لجرا است و بیشتر در خواست کارکن و موافقه اداره قابل اجرا است.

در حالات ازدواج، فوت پدر، مادر ، برادر، خواهر، همسر،فرزند، خسر ، خشو، کاکا، ماما، خاله، عمه، و ولادت طفل رخصتی های ضروری کارکن برای مدت 10 روز به اساس اطلاعیه اجرا شده میتواند.(ماده 51 قانون کار افغانستان)

مرخصی های مریضی: کار کن  سلانه مستحق 20 روز رخصتی مریضی با مزد و سایر حقوق و امتیازات میباشد.

رخصتی مریضی با مزد کارکن الی 5 روز به اساس اطلاعیه کتبی قابل اجرا است.

رخصتی های ولادی: کارکن زن مستحق 90 روز رخصتی ولادی با مزد میباشد که یک ثلث ان قبل از ولادت و دو ثلث ان بعد از ولادت قابل اجرا است. در صورت ولادت غیر طبیعی یا دو گانگی یا بیشتر از ان 15 روز رخصتی بیشتر به وی داده میشود مزد و سایر ححقو مندج فقره این ماده به اساس تصدیق شفاخانه اجرا میگردد. (ماده 54 کانون کار افغانستان)

رخصتی های فرضیه حج:کار کن برای ادای فرضیه حج یا زیارت اما کن متبرکه در تمام  دوره کاری صرف یکبار مستحق مدت 45 روز رخصتی با مزد میباشد

فصل سوم

خدمات رفاهی و تأمینات اجتماعی

تامین مسکن: کارفرما مکلفند با کارگرانی که فاقد مسکن جهت تامین مسکن کار کارگران همکاری نماید.

سرویس حمل نقل: در صورت دور بودن کارگاه و عدم تکافوی وسیله نقلیه عمومی کارفرما باید برای رفت و برگشت کار کنان خود و سیله نقلیه منسب در اختیار انان قرار دهد.

 ورزش: کارفرما مکلفند با مشارکتبرای استفاده کارگران در رشته های مخلف ورزش ایجاد نماید.

تامین امکانات و ایجاد شرایط برگزاری نماز و شعایر مذهبی. تمام کار فرمایان ممشمول فانون کار مکلفند در کار گاه محل مناسب برای ادای فرضیه نمار ایجاد نماید و نیز در ایام ماه مبارک رمضان برای تنظیم شعایر مذهبی و رعایت حال روزه داران باید شرایط و ساعت قانونی کار گران طوری تنظیم نماید که اوقات کاری مانع فزصیه روزه نباشد

تامین غذای مناسب و خواب گاه:در کار های که برای مدت محدود به منظور انجام معین مانند راه سازی دور از مناطق مسکونی ایجاد شود کارفرمایان موءظفند سه وقت غذائی مناسب برای کار گران حود فراهم نماید که حد اقل یک انان باید غدای گرم باشد

سواد اموزی: تمام کارفرمایان باید بر حسب وزارت کار و امو اجتماعی و با نارت این وزارت و سازمانهای مسئول در امر سواد اموزی بپردازد.

برخسب قانون کار افغانستان کار کنان و در بعضی از حالات اعضای فامیل نها طبق اسناد تقنینی مربوط از تامینات اجتماعی ذیل مستفید میشود.

1 – ماکول 2- وسایط نقلیه  3- مساعدت در تدارک سرپناه 4- استفاده از عرضه خدمات ضحی 5- مساعدت مالی حین تقاعد ناشی از کبر سن اکمال دوره کار و معلولیت و مریی مرتبط به کار معادن 10 ماهه مزد اجزا و ضمایم به اساس اخزین معاش ماه هوار 6- مساعدت در دوران ولات  7- مساعدت مالی اکرامیه به فلمیل کارکن متوفی بمنظور تکفین و تدوین معادل 10 ماهه مزد با اجرا و ضمایم به اساس اخرین معاش ماهوار 8- حقوق تقتعد بنا بر کبر سن اکمال دوره حالات مریشیمعلوملیت وسایر حالاتکه در اسناد تقنینی مربوز پیشبینی میگردد.

نتیجه گیری:

کارگر و کار فرما مکلف اند به اجرای یک سلسله تکالف اند که ان را باید انجام ویا فراهم نماید. زمانیکه کارگر و کارفرما تعهد کاری مینماید کارگر به یک سلسله مقررات کاری مکلف اند که انرا رعایت نماید و همچنان کار فرما مکلف اند ااست که شرایط راکه در عقد قرارداد کار با کار گر تعهد نموده است به وقت معینه ان فراهم نماید از قبیل مزد، حق السعی مزد ان نظر به عقد قرار داد به وقت معینه ان داده شود و همچنان حق السعی ان را در اختیار ان قراردهد. کار فرما باید مدت کار و اوقات کار رعایت نموده و در صورت اضافه کاری باید اضافه کاری داده شود. کار گر میتواند از تعطیلات از استفاده نماید که طبق قانون باشد. کار گر نظر به قانون کار و عقد قرارداد کار میتواند ار رخصتی ها نیز استفاده نماید.کار فرما مکلف اند که برای کارگران خدمات رفاهی و اجتماعی را فراهم نماید.

منابع ماخذ

1-حقوق کار، کوهستانی،محمد جعفر،1391، انتشارات قرطبه

2- جزوه حقوق کار و روابط صنعتی،گنج بخش،محمود،1391

3- آشنائی با قانون کار و تامینات اجتماعی وزارت تعاون دفتر اموزی ایران

4-جریده رسمی قانون کار افغانستان