اینترنت و نقش آن در زندگی اجتماعی

امروزه فناوری اطلاعات به مدد فناوری ارتباطات فراگیرشده و جهان را دگرگون ساخته است گسترش ارتباطات و تکنولوژی رایانه ای با همگرایی و وحدت این دو فرایند پرتکاپو و پویا شتابی مضاعف یافته و جامعه اطلاعاتی حاصل این همراهی است

در دسامبر۲۰۰۳ در ژنو اجلاس جهانی سران برای جامعه اطلاعاتی (wsis) با حضور دبیر کل سازمان ملل تشکیل یافت. در این اجلاس کوفی عنان اظهار داشت: "موضوع‌های مربوط به حاکمیت بر اینترنت بسیار زیاد و پیچیده است. اما علاقه مشترک همه جهانیان این است که امنیت اینترنت تضمین شود وقابل اعتماد باشد. برای حاکمیت بر اینترنت باید مدل‌های مشارکتی و دربرگیرنده همه ایجاد شود .این محیط ارتباطی باید در دسترس مردم جهان و پاسخگوی نیازهای آنان باشد. برد وکشش کنونی آن بشدت ناعادلانه است واکثریت عظیم مردم جهان هنوز از آن بی‌بهره‌اند".

امروزه فناوری اطلاعات به مدد فناوری ارتباطات فراگیرشده و جهان را دگرگون ساخته است. گسترش ارتباطات و تکنولوژی رایانه‌ای با همگرایی و وحدت این دو فرایند پرتکاپو و پویا شتابی مضاعف یافته و جامعه اطلاعاتی حاصل این همراهی است.

مهم‌ترین تغییراتی که این فناوری در جهان بوجود آورده، بوسیله مارشال مک لوهان در یک عبارت خلاصه شده است و آن "تبدیل جهان به یک دهکده جهانی" است. بدین معنا که مردم نقاط مختلف در کشورهای سراسر کره زمین به مثابه ساک 

 نان یک دهکده امکان برقراری ارتباط با یکدیگر و اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی را دارند.

پیشرفت‌های حاصله در فناوری‌های ارتباطاتی و تکنولوژی‌های مخابراتی در تقاطع خود یک فرایند کلان آفرید که از دل آن پدیده‌ای محیرالعقول بنام اینترنت بوجود آمد. ظهور اینترنت به عنوان یک ابزار جدید سریع و ارزان ارتباطی عرصه‌های مختلف زندگی بشر را دچار دگرگونی کرد و از بسیاری جهات معنا و مفهوم جدیدی به ابعاد آن بخشید. اینترنت با درنوردیدن فاصله‌های زمانی و مکانی جهان را برای همه به عرصه حضور تبدیل کرد.

با این مقدمه امروزه نقش اینترنت در زندگی اجتماعی و در عرصه‌های علمی و فنی، انکارناپذیر بوده و در برنامه‌ریزی‌های توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جایگاه ویژه‌ای به فناوری اطلاعات و ارتباطات داده می‌شود، استفاده از تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات و در راس آن اینترنت، موجب کاهش فاصله طبقاتی شده و در فضای مجازی پایگاه اجتماعی جدید به کاربران اعطا می‌کند و حتی تفاوت‌های جنسیتی را نیز کاهش می‌دهد(مرتن و لازارسفلد). افزایش توانایی اعمال قدرت (تیم جردن) ، همگن‌سازی سلیقه‌ها، نزدیکی خواست‌ها و انتظارات افراد (ژان کازنو)، افزایش مشارکت اجتماعی (ژان استوتزل)، گذران اوقات فراغت و ورود مفاهیم جدید در زندگی روزمره (دانیل بل)، امکان برقراری سریع ارتباط، اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی (مک لوهان )، تبادل فرهنگی، دستیابی سریع به یافته های علمی جدید، کاهش هزینه های ارتباطی ،آزادی در تبادل اطلاعات ، افزایش میزان آگاهی عمومی و ... از مزایای عمده و کارکردهای قابل توجه گسترش استفاده از ارتباطات اینترنتی بشمار میروند.

آمار و ارقام نشان می‌دهد که طی چند سال اخیر تعداد استفاده کنندگان از شبکه اینترنت در کشورهای مختلف کسترش فوق‌العاده‌ای یافته بطوریکه این رقم در سه سال اخیر در ترکیه به بیش از۱۰ برابر یعنی حدود ۵ میلیون نفر رسیده است. همین آمار نشان می‌دهد که ایران از نظر میزان بهره‌مندی از اینترنت در بین۱۷۸ کشور جهان رتبه هشتاد و هفتم را دارد که بر اساس طبقه‌بندی اتحادیه جهانی مخابرات جزو کشورهای متوسط بشمار می‌رود.

بر این اساس به برخی از نتایج مطالعاتی که در ارتباط با جایگاه اینترنت در زندگی و گسترش آن در جامعه انجام گرفته اشاره می‌گردد:

- تحقیقی توسط سمیه کارگرنژاد (۱۳۸۳) در میان دانشجویان پزشکی ارومیه به روش پیمایشی انجام گرفته است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که ۴/۵۶ درصد دانشجویان با اینترنت آشنایی ندارند و یا اصلاّ کار نمی‌کنند و حدود ۴/۵۴ درصد را دختران شامل می‌شوند و ۳/۲۶ درصد از دانشجویان دارای کامبیوتر شخصی هستند.

- تحقیق دیگر که توسط سازمان ملی جوانان انجام گرفته نشان می‌دهد که تعداد کاربران اینترنتی در ایران در سال ۱۳۸۱ حدود ۲/۳ میلیون نفر می‌باشد که پیش‌بینی می‌شود این تعداد با توجه به افزایش نفوذ اینترنت در ایران به ۱۵ میلیون نفر برسد. براساس نتایج این مطالعه بیش از ۳۵ درصد استفاده کنندگان از اینترنت را قشر جوان تشکیل می‌دهند و میانگین وقت صرف شده برای استفاده اینترنت ۵۲ دقیقه در هفته بوده است.

- مطالعه‌ای دیگر توسط خانم تهمینه شاوردی پژوهشگر پژوهشکده علوم انسانی جهاد دانشگاهی با عنوان بررسی میزان و نحوه استفاده از اینترنت در میان دانش‌آموزان دبیرستانی شهر تهران انجام گرفته است. بر اساس نتایج اولیه این بررسی به طور متوسط ۲۰۰ کاربر به طور شبانه‌روزی در اتاق گفت‌وگو حضور دارند. اهداف این مطالعه آگاهی به ویژگی‌های فردی-اجتماعی و خانوادگی کاربران اینترنت میزان و زمان استفاده کاربران اینترنت نحوه استفاده کاربران اینترنت و میزان وابستگی به اینترنت در میان کاربران می‌باشند که به روش پیمایشی با استفاده از برسشنامه صورت می‌گیرد و تعداد نمونه آن ۲۴۰ نفر است .

- مطالعه‌ای دیگر در کشور ترکیه نشان می‌دهد که تعداد استفاده کنندگان از اینترنت در ترکیه طی دوره ۲۰۰۲-۱۹۹۹ میلادی از۴۵۰ هزار نفر به ۹/۴ میلیون نفر افزایش یافته است و حدود ۷درصد جمعیت ترکیه از اینترنت استفاده می کنند میزان رایانه‌های شخصی در دست مردم ۴۵در هزار و بیشتر استفاده کنندگان را جوانان و ۷۳ درصد را مردان تشکیل می‌دهند.همانطور که ملاحظه گردید اینترنت امروزه می‌رود که جایگاه ویژه‌ای در ساختار زندگی خانواده‌ها پیدا کند و کامپیوتر بعنوان تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات همانند تلویزیون بعنوان یک وسیله اما با کارکردی متفاوت‌تر، متنوع‌تر و تخصصی‌تر وارد خانه شده و عرصه زندگی اجتماعی را دچار تغییر و تحول نموده و روابط اجتماعی جدیدی با ویژگی‌های نوین در جامعه حاکم می‌سازد.در کشور ما نیز در چند سال اخیر استفاده از اینترنت گسترش چشمگیری یافته و هم اکنون در بسیاری از خانواده‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌های خصوصی در دسترس عمومی قرار گرفته و مورد استفاده قرار می‌گیرد. طی۵-۴ سال اخیر تعداد موسسات ارائه دهنده خدمات اینترنتی افزایش قابل توجهی داشته و به بیش از۱۵ برابر رسیده است. کافی‌نت‌ها در نقاط مختلف شهر توسعه یافته و روز بروز توسعه می‌یابند و جوانان بخشی از نیازهای ارتباطی خود را از طریق کافی‌نت‌ها برآورده می‌کنند. در بسیاری از خانواده‌ها کامپیوتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و بسیاری دیگر به جهت ضرورتی که بوجود آمده در صدد تهیه آن هستند.با در نظر گرفتن اهمیت اینترنت و استفاده از آن در زندگی امروز و ورود آن به خانه‌ها و با توجه به نیازی که در عرصه زندگی اجتماعی بوجود آمده، میزان آگاهی مردم از اینترنت وکارکردهای آن و همچنین نگرش‌ها و تمایلات و سوگیری‌ها در مورد اینترنت بعنوان مسائل اساسی در جامعه شهری بشمار می‌روند که این سوگیری‌ها و نگرش‌ها با توجه به ویژگی‌های فرهنگی حاکم بر جامعه ما، قابل تامل به نظر می‌رسد.

منابع و مآخذ:

۱- مجله توسعه وفناوری ، شماره اول ، خرداد و تیر ۱۳۸۳

۲- شریفی، شهرزاد و رقابی ، فرنوش، برسی نیازهای مطالعاتی دانش آموزان شهر تهران با توجه به تحولات فناوری آینده، ۱۳۸۳

۳- شاوردی تهمینه، بررسی میزان و نحوه استفاده از اینترنت در میان دانش آموزان شهر تهران ، جهاد دانشگاهی، پژوهشکده علوم انسانی ، ۱۳۸۳

۴- کوپر، بریان، اتصال به اینترنت، ترجمه سید محمدرضا رکن الدینی،تهران، مویسسه انتشاراراتی قلیانی، ۱۳۸۱

۵- اسماعیلی ، حمیده، کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در میان جوانان، ۱۳۸۳

۶- کمالی پور ، یحیی ، بومی کردن اینترنت، ۱۳۸۳

۷- صباغیان ، علی، اینترنت در خدمت اطلاع رسانی ، سایت آینده نگر ،۱۳۸۳

۸- سایت های اینترنتی:

۹- www.irandoc.ac.ir

۱۰- www.crspa.com

۱۱- www.ayandehneghar.com

شفیع شفیعی - دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی